Ders notu / Sindirim

sb logo

SİNDİRİM

Heterotrof canlılarda dışarıdan alınan besinlerin hücreler tarafından kullanılabilir hale gelmesi için sindirilmesi gerekir.

Sindirim :

Büyük moleküllü besin maddelerinin yapı taşlarına ayrılarak hücre zarından geçebilecek hale gelmesidir.

Mekanik ve kimyasal olmak üzere iki çeşit sindirim vardır.

Mekanik(fiziksel) sindirim;

Suya gerek yoktur.
Enzimler görev yapmaz.
Besinlerin kimyasal özelliği değişmez.
Besinler kas hareketleri ve çiğneme ile, yağlar safrayla küçük parçalara ayrılır.
Kana besin geçişi gerçekleşmez.

Kimyasal sindirim;

Suya gerek vardır.
Enzimler görev yapar.
Besinlerin kimyasal özelliği değişir.
Besinler yapıtaşlarına kadar ayrılır.
Kana besin geçişi gerçekleşir.

Kimyasal sindirim sonucu;

Karbonhidratlar monosakkaritlere(glikoz,fruktoz,galaktoz)

Yağlar yağ asiti ve gliserole

Proteinler aminoasitlere parçalanır.

*Vitaminler sindirime uğramadan kana karışabilir.

Kimyasal sindirim hücre içi ve hücre dışı sindirim olmak üzere ikiye ayrılır.

Hücre içi sindirim;

Besinler endositozla hücre içine alınır.
Sindirim enzimleri lizozom içinde yer alır.
Bazı bir hücrelilerde, süngerlerde ve sölenterlerde görülür.

Hücre dışı sindirim;

Sindirim enzimleri hücreden dışarı salgılanır.
Besin monomerleri hücre içine alınır.
Saprofit(çürükçül) canlılarda, salyangoz, deniz kestanesi ve omurgalılarda görülür.

**Hücre dışı sindirimde hücre zarından geçemeyecek büyüklükte farklı moleküller hücre içine alındığından dolayı hücre içi sindirime göre daha avantajlıdır.

HAYVANLARDA SİNDİRİMLE İLGİLİ YAPILAR

OMURGASIZLARDA SİNDİRİM

Sünger, sölenter ve yassı solucanlar;

Sindirim sistemi ağız ve anüs olarak görev yapan tek açıklıkla gerçekleşir.

Hidra;

Sindirim için tek açıklık bulunur.
Açıklık etrafında besin yakalamakla görevli tentaküller adı verilen uzantılar bulunur.
Uzantıların üzerinde knidosit adı verilen yakıcı hücreler bulunur.
Yakıcı hücrelerle felç ettiği küçük hayvanları tentaküllerle sindirim açıklığından sindirim boşluğuna gönderir.
Sindirim boşluğunda (gastrovasküler boşluk) kısmi hücre dışı sindirim sonrada hücre içi sindirim gerçekleşir.
Atık maddeler sindirim açıklığından dışarı atılır.

Toprak solucanı;

Sindirim sistemi ağız, yutak, yemek borusu, kursak, taşlık, bağırsak ve anüsten oluşur.
Kursak depo görevi yapar.
Taşlıkta besinler öğütülerek mekanik sindirim gerçekleşir
Bağırsakta enzimlerle kimyasal sindirim gerçekleşir ve besin monomerleri emilir.
Atıklar anüsle dışarı atılır.

Çekirge ;

Sindirim sistemi ön bağırsak(ağız,yemek borusu, kursak), orta bağırsak(mide-gastrik çekumlar) ve arka bağırsak (bağırsak,rektum, anüs) olmak üzere üç bölümden oluşur.
Besinlerin büyük kısmı mideden çıkan gastrik çekumlarla emilir.
Atıklar anüsle dışarı atılır.

OMURGALILARDA SİNDİRİM

Memeli dışındaki omurgalılarda üreme, boşaltım ve sindirim sistemi kloak adı verilen yapıda birleşir anüsle dışarı atılır.
Memelilerde sindirim üreme ve boşaltım sisteminden ayrı dışarı açılır.

Kuşlar;

Sindirim kanalı ağız, yutak, yemek borusu, kursak, mide, taşlık, ince bağırsak, kalın bağırsak, kör bağırsak, kloak ve anüsten oluşur.
Diş bulunmaz.
Ağız gaga şeklini almıştır.
Kursakta depo edilen besinler burada yumuşatılır.
Midede kimyasal sindirim gerçekleşir.
Taşlıkta mekanik sindirim gerçekleşir.
İnce bağırsakta karaciğerden gelen öd sıvısıyla mekanik, pankreas ve ince bağırsak enzimleriyle kimyasal sindirim gerçekleşir.
Emilim ince bağırsakta gerçekleşir.
Atıklar kalın bağırsak ve anüsle dışarı atılır.

Memeliler ;

Sindirim sistemi beslenme şekline göre farklılık gösterir.
Farklılık diş, mide ve bağırsaklarda görülür.
Karnivor (etçil) memelilerde sivri uçlu dişler gelişmiştir. Mide tek bölmelidir.İnce bağırsakları otçullara göre daha kısadır.
Herbivor (otçul) memelilerde geniş ve yassı azı dişleri gelişmiştir. Mide geviş getiren(inek, koyun, keçi, deve, geyik, zürafa) memelilerde 4 bölmelidir( işkembe, börkenek, kırkbayır, şirden). Geviş getirmeyen (at, eşek, katır, tavşan) memelilerde mide tek bölmelidir.İnce bağırsakları etçil memelilere göre daha uzundur.
Omnivor (etçil-otçul) memelilerde kesici köpek ve azı dişler gelişmiştir.Mideleri tek bölmelidir.
Selüloz geviş getirenlerde işkembe ve börkenekte, geviş getirmeyenlerde ise kör bağırsakta sindirilir.
İnsan selülozu sindiremez.

İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ

Sindirim kanalı: ağız, yutak, yemek borusu (özofagus), mide, oniki parmak bağırsağı, ince bağırsak, kalın bağırsak, anüs

Sindirime yardımcı organlar: tükürük bezleri, karaciğer, safra kesesi, pankreas

Ağız

Mekanik ve kimyasal sindirim gerçekleşir.

Besinler dişlerle parçalanırken dille karıştırılır, tadı alınır ve yutağa gönderilir.

Süt dişleri 6.aydan itibaren çıkmaya başlar.6 -7 yaşında dökülerek yerini kalıcı dişlere bırakır.

Çocuklarda 28 yetişkinlerde 32 diş bulunur.Fark 3. büyük azı dişlerdir(yirmi yaş dişleri).

Kesici dişler:alt 4 + üst 4

Köpek dişleri: alt 2+ üst 2

Küçük azı dişler: alt 4+ üst 4

Büyük azı dişler: alt 6+ üst 6

Diş üç kısımdan oluşur;

1.taç 2.boyun 3.kök

Diş dıştan içe doğru 3 tabakadan oluşur;

1.Mine: Dıştaki sert parlak tabaka

2.Dentin: Kemik yapılı tabaka

3.Pulpa(öz bölge):Sinir ve bağ dokudan oluşur.

Çiğneme istemli başlar refleks olarak devam eder.

Mine beyaz dentin sarı renklidir.

Yaşlandıkça mine incelir dentin miktarı artar.Böylece yaşlandıkça dişler sararır.

Yutak

Ağız boşluğu, burun boşluğu ve yemek borusuna açılır.

Yutkunma ile besinler ağızdan yemek borusuna iletilir ve bu sırada epiglottis kapanarak besinlerin soluk borusuna kaçmasını önler.

Yemek borusu

25 cm uzunluğunda 2 cm çapında kaslı bir borudur.

Başlangıçtaki kaslar çizgili kas olduğu için yutma istemli olur.

Peristaltik kas hareketleriyle besinler mideye iletilir.

Mide

Görevi;

1.Besin depolamak

2.Mekanik sindirimi gerçekleştirip besinleri kimus haline getirmek

3.Proteinlerin kimyasal sindirimini başlatmak

Mide epitel dokudan mide öz suyu salgılanır.

Mide öz suyunda;

HCl, pepsinojen, mukus, lap-renin enzimi (süt çocuklarında) bulunur.

HCl;

Mide ortamını pH:2 seviyesinde tutar.

Mikroorganizmaların öldürülmesini sağlar.

Proteinlerin kimyasal sindirimine yardımcı olur.

İnaktif olan pepsinojen enziminin aktif pepsin enzimine dönüşümünü sağlar.

Pepsin, proteinleri peptonlara dönüştürür.(pepton:küçük polipeptit)

Mide kendisini HCl’ten nasıl korur?

-Mide epitel hücreleri tarafından salgılanan mukus mide iç yüzeyini kaplar.

-Gastrin ve enterogastrin hormonları midenin gereksiz salgı üretmesini engeller.

Midede enzim salgılanması nasıl kontrol edilir?

-Gastrin hormonu midenin salgı yapan hücrelerine etki ederek enzim üretimini uyarır.

-Besinlerin tat ve kokusu sinir sistemini uyarır parasempatik sinirler ile midede salgı yapılması hızlanır.

-Besinlerin mide duvarına teması salgı yapılmasını uyarır.

İnce Bağırsak

6-7 m uzunluğundadır.

Kimyasal sindirim burada tamamlanır.

Emilimin büyük kısmı gerçekleşir.

3 kısımdan oluşur;

1.Oniki parmak bağırsağı(duodenum)

2.Jejenum

3.İleum

Mideden gelen asidik kimus oniki parmak bağırsağındaki bazik salgılarla tamponlanır.

İnce bağırsağın iç yüzeyi emilimi artıran villuslardan oluşur.Buradaki hücrelerde de mikrovillus adı verilen sitoplazmik uzantılar bulunur.

Kalın Bağırsak

1,5-2 m uzunluğundadır. Anüsle sonlanır.

Görevi;

-Su,Na,Cl,K gibi elektrolitlerin kana emilimi tamamlanır.

-Bakteriler tarafından üretilen B ve K vitaminlerinin emilimini sağlamak.

-Dışkıyı geçici olarak depo etmek.

3 kısımdan oluşur;

1.Kör bağırsak (çekum):içeriğin ince bağırsağa dönmesini engeller.Ucunda apandis bulunur. Apandisin iltihaplanması sonucu apandist oluşur.

2.Kolon

3.Düz bağırsak (Rektum)

SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR

Tükrük Bezleri

3 çifttir.(Çene altı, dil altı ve kulak altı)

Görevi;

-Ağzın nemli kalmasını sağlar.(dil altı bezlerden salgılanan mukus)

-Besinlerin kayganlaşmasını sağlar.(dil altı bezlerden salgılanan mukus)

-Besinlerin tadının alınmasını sağlar.(Çene altı bezlerden salgılanan seröz)

-Karbonhidratların sindirimini başlatır.(Kulak altı bezlerden salgılanan amilaz-pityalin)

-Lizozim enzimiyle diş çürümesine neden olan bakterileri öldürür.

Karaciğer

Sağ ve sol lop olmak üzere iki loptan oluşur.

Görevi;

-Kan içerisinde bulunan besinlerin fazlası karaciğer tarafından kontrol edilir.

-Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasını düzenler.

-Amonyağı üreye dönüştürür.

-A,D,E,K vitaminlerini depolar.

-Demir gibi mineralleri depolar.

-Zehirli maddeleri zehirsiz hale getirir.

-Pıhtılaşmada rol oynayan protrombin ve fibrinojeni üretir.

-Esansiyel olmayan aminoasitleri üretir.

-Yaşlı alyuvar hücrelerini parçalar.

-Fazla glikozu glikojen şeklinde depolar.

-provitamin A’yı A vitaminine dönüştürür.

-Safra üretir ve salgılar.

Safra Kesesi

Karaciğerin sol lobunun altında bulunur.

Karaciğerden gelen safra burada depo edilir.

Safra içeriği;

Su, sodyumbikarbonat, safra tuzları, kolesterol, bilirubin

Safra kesesinde depolanan safra koledok kanalından oniki parmak bağırsağının water kabarcığı bölgesine dökülür.

Safra yağların mekanik sindiriminde görev alır. Büyük bir kısmı ince bağırsaktan geri emilerek karaciğere getirilir.

Pankreas

Pankreas karma bez özelliğindedir.

İnce bağırsağa kimus geldiğinde ince bağırsak tarafından salgılanan hormon pankreası uyarır. Pankreas, pankreas öz suyunu üretir.

Öz suyun içeriği;

Bikarbonat, amilaz, lipaz, kimotripsinojen, tripsinojen ve nükleaz bulunur.

BESİNLERİN KİMYASAL SİNDİRİMİ

Sindirimde görevli hormonlar;

HORMON	SALGILANDIĞI YER	UYARILAN YER	SONUÇ
Gastrin	Mide	Mide	Mide öz suyu salgılanır
Sekretin	Onikiparmak bağırsağı	Karaciğer Pankreas	Safra salgılanır Bikarbonat salgılatarak ince bağırsağı bazikleştirir
Kolesistokinin	Onikiparmak bağırsağı	Safra kesesi Pankreas	Safra oniki parmak bağırsağına boşaltılır Sindirim enzimleri üretilir
Enterogastrin	Onikiparmak bağırsağı	Mide	Mide çalışması yavaşlar

Karbonhidratların sindirimi

(ağızda başlar, ince bağırsakta biter)

Tükrük amilazı

Nişasta veya glikojen +SU -------------------------> Maltoz + Dekstrin

Pankreas amilazı

Nişasta veya glikojen + SU ----------------------> Maltoz + Dekstrin

Maltaz

Maltoz + SU ------------------------>glikoz + glikoz

Sakkaraz

Sakkaroz + SU --------------------->glikoz + fruktoz

Laktaz

Laktoz + SU ------------------------>glikoz + galaktoz

Dekstrinaz

Dekstrin + (n-1) SU ------------------->(n) glikoz

Proteinlerin sindirimi

(midede başlar, ince bağırsakta biter)

HCl

Pepsinojen + SU --------------------> Pepsin

↓

Protein + SU ...........................................> Polipeptit + aminoasitler

enterokinaz

Tripsinojen ---------------------->Tripsin

↓

Kimotripsinojen ----------------------->kimotripsin

Tripsin ve kimotripsin

Küçük polipeptit + SU ----------------------------------------> daha küçük polipeptitler + aminoasitler

Aminopeptidaz ve karboksipeptidaz

Daha küçük polipeptitler + SU ----------------------------------------------------->tripeptit+dipeptit +aminoasitler

Tripeptidaz , Dipeptidaz

Tripeptitler + Dipeptitler + SU -------------------------------------->aminoasitler

Yağların Sindirimi

(İnce bağırsakta başlar ince bağırsakta biter)

Karaciğer Pankreas

↓ ↓

Safra Lipaz

Yağ molekülleri + SU --------------------------------->Gliserol + 3 yağ asidi

BESİNLERİN EMİLİMİ

Kimyasal sindirime uğrayan besinlerin kana geçmesi gerekir. Sindirilen besinlerin %90’ı ince bağırsakta emilir.

1.İnce bağırsağın üst kısımlarında sindirim alt kısımlarında emilim daha fazladır.

İnce bağırsağın iç yüzeyinde bulunan villus ve mikrovilluslar emilim yüzeyini artırırlar.

Glikoz ve aminoasitler kılcal kan damarlarına geçer. Buradan kapı toplardamarına geçen glikoz ve aminoasitler karaciğere gelir. Karaciğerden karaciğer toplar damarı ile alt ana toplar damarı ve kalbe gelir.

2.Emilen yağ asitleri ve gliseroller ince bağırsakta yağları oluşturur. Yağlar özel proteinler ve kolesterol ile sarılarak şilomikronları oluşturur. Şilomikronlar önce lenf kılcalına, oradan lenf toplardamarına geçer. Lenf toplardamarlarının karın bölgesinde toplandığı peke sarnıcı, oradan ana lenf damarı(göğüs kanalı) ve buradan dasol köprücük altı toplardamarınageçer.