Hücre Zarında Madde Alışverişi

Hücreler metabolik faaliyetlerin devam etmesi için hücre dışından madde gereksinimi duyarlar.Üretilen bazı maddelerin de hücreden göderilmesi gerekebilir.Her iki durumda da madde alış verişi olayları hücre zarından gerçekleşir.Hücre zarında madde alış verişi gerçekleştirilmesi için enerji ihtiyacının olması ve moleküllerin porlardan büyük olup olmaması etkilidir.

1.PASİF GEÇİŞ

*Enerji harcanmaz.

*Madde çok olduğu yerden az olduğu yere hareket eder.

*Canlı ve cansız ortamlarda görülebilir.

*Geçiş ortamlar eşitlenene kadar sürer.

*Difüzyon,kolaylaştırılmış difüzyon ve osmoz şeklinde gerçekleşir.

Difüzyon

Çözünen maddelerin fazla olduğu yerden az  olduğu yere kendi enerjileriyle geçişine denir.

suya damlatılan mürekebin dağılması, kolonya kokusunun etrafa yayılması, yemek kokusunun mutfaktan salona gelmesi

alveollerdeki oksijenin kılcallara geçmesi vb. olaylar difüzyona örnektir.

Difüzyonun hızını etkileyen faktörler;

*sıcaklığın artışı moleküllerin hareketini artırdığı için difüzyonu hızlandırır.

*İki ortam arasındaki yoğunluk farkı arttıkça difüzyon hızlanır.

*molekül büyüklüğü arttıkça difüzyon hızı azalır.

*nötr moleküller (-) iyonlara, (-) iyonlar da (+) iyonlara göre zardan daha çabuk geçer.

*hücre zarında por sayısı 

*yağda çözünen ve çözebilen moleküller daha çabuk zardan geçer

Kolaylaştırılmış Difüzyon

Canlı hücreler tarafından gerçekleştirilir.

Hücre zarında gerçekleşir.

Hücre zarında bulunan taşıyıcı proteinler görev yapar.

Enerji harcanmaz.

*glikoz,galaktoz,aminoasitler, B ve C vitaminleri ve iyonların çoğu kolaylaştırılmış difüzyonla geçiş yapar.

Osmoz

Su moleküllerinin yarı geçirgen zar aracığıyla çok olduğu yerden az olduğu yere geçişidir.

Canlı hücreler 3 farklı ortamda bulunabilir.

1.Hipertonik ortam:Ortam yoğunluğu hücreye göre daha fazladır.

Bu ortama konulan hücre su kaybederek büzülür.Bu olaya plazmoliz adı verilir.

Salataya tuz attıktan sonra sulanması buna örnektir.

2.İzotonik ortam:Ortam yoğunluğu ile hücre yoğunluğu aynıdır.

3.Hipotonik ortam:Ortamın yoğunluğu hücreye göre daha azdır.

Bu ortama konulan plazmolize uğramış hücre tekrar su alır.bu olaya deplazmoliz adı verilir.Hayvan hücresi hala su almaya devam ederse hücre patlar(hmoliz).Bitki hücresi hücre çeperi sayesinde patlamaz ve turgor durumuna geçer.

 

Ozmotik Kavramlar

Turgor Basıncı:Hücredeki suyun hücre zarına ve hücre çeperine yaptığı basınçtır.

Hücredeki su miktarı ile turgor basıncı doğru orantılıdır.

Osmotik Basınç:hücredeki çözünmüşmoleküllerin hücre dışından su alma kuvvetidir.

hücredeki su miktarı ile osmotik basınç ters orantılıdır.

Emme Basıncı: Hücrede osmotik basıncın turgor basıncından yüksek olması durumunda oluşan basınçtır.

***Turgor basıncı ile osmotik basınç ters orantılıdır.

2.AKTİF GEÇİŞ

*Canlı ortamlarda gerçekleşir.

*Enerji harcanır.

*Enzim kullanılır.

*aktif taşıma, endositoz ve ekzositoz örnektir.

Aktif Taşıma

Porlardan geçebilecek boyuttaki moleküllerin az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçişidir.

*Hücre zarındaki taşıyıcı proteinler görev yapar.

*Enzimler görev alır.

*Enerji harcanır.

Endositoz

Porlardan geçemeyecek kadar büyük moleküllerin hücre içine alınmasıdır.

*Enerji harcanır.

*Enzimler görev alır.

*Enerji harcanır.

*Madde taşıma yönü hücre içine doğrudur.

*Maddenin alınması sırasında koful oluştuğundan bir miktar hücre zarında azalma görülür.

*Hücre duvarı olan hücrelerde görülmez.

*Hücre içine alınan madde katıysa fagositoz, sıvı bir madde ise pinositoz adını alır.

 Ekzositoz

porlardan geçemeyecek kadar büyük moleküllerin hücre dışına gönderilmesidir.

*Enerji harcanır.

*Enzimler görev alır.

*Madde taşıma yönü hücre dışına doğrudur.

*Hücrede oluşturulan kofullar zara eklendiğinden hücre zarında artış görülür.

*Salgılama olayları buna örnektir.

*Her canlı hücrede görülebilir.