Solunum Sistemi
SOLUNUM SİSTEMİ
Gaz Alışverişi
O2'li solunum yapan canlıların bazılarında O2'in alınıp CO2'in atılmasını sağlayan yapılar bulunur.Bu yapı ve organlar solunum sistemini oluşturur.
Dış solunum ------>solunum organlarıyla dış ortamdaki O2'in alınıp CO2'in atılmasıdır.
İç solunum-------->solunum gazlarının vücut sıvısı ile hücreler arasındaki değişimidir.
Solunum olayı;
-Bir hücrelilerde hücre zarı yüzeyinden difüzyonla
-Sünger ve sölenterlerde vücuy yüzeyinden difüzyonla
-Planaryada vücut yüzeyinden difüzyonla gerçekleşir.
Solunum organlarının genel özellikleri;
-Gaz değişimi difüzyonla gerçekleşir.
-Solunum yüzeyleri nemlidir.
-Solunum yüzeyleri geniştir.
-Yüzeyler kılcal damarlarla sarılıdır(trake solunumu hariç)
İNSANDA SOLUNUM SİSTEMİ
İnsanın solunum sistemi ağız-burun,gırtlak, soluk borusu ve akciğerlerden meydana gelir.
BURUN
İç yüzeyi mukuslu ve kıllarla örtülüdür.
Burun epitellerinin hemen altında kılcal kan damarları bulunur.Kılcal kan damarları havanın ısınmasını sağlar.Mukus ve kıllar havayla gelen toz ve mikroorganizmaların girişini önler.
YUTAK VE GIRTLAK
Ağız ve burundan gelen havanın soluk borusuna iletilmesini sağlar.Soluk borusunun girişinde gırtlak bulunur.Gırtlak kapağı (epiglottis) ağızdan gelen besinin soluk borusuna kaçmasını engeller.
Gırtlak yapısında ses tellerinin uzamasını ve kısalmasını sağlayan kaslar bulunur.
Yutakta bulunan badmcikler savunmada görev yapar.
Yutağın(farink) iltihaplanması sonucu faranjit, gırtlağın (larinks) iltihaplanması sonucu laranjitmeydana gelir.
SOLUK BORUSU
Soluk borusunun iç yüzeyinde bulunan epitel hücreleri sillidir.Aynı zamanda mukus salgılayan goblet hücreleri bulunur.Mukus epitel yüzeylerinin nemli kalmasını ve havayla gelen tozların akciğerlere gitmesini engeller.
Epitel tabakanın altında C şeklinde kıkırdak bulunur.Yemek borusu tarafındda kıkırdak bulunmaz.Böylece yemek borusnun çalışması engellenmez.
Kıkırdak tabaka solup alma verme sırasında soluk borusunun iç yüzeyinin birbirine yapışmasını engeller.
Soluk borusu bronş denilen iki kola ayrılır.Bronşlardaki kıkırdak halka şeklindedir.Bronşlar akciğer içinde bronşçuklara, bronşçuklarda alveollere ayrılır.
AKCİĞERLER
Kaslı diyaframın üzerinde kalp ile birlikte göğüs boşluğunda bulunur.
Sağ akciğer 3, sol akciğer 2 bölmelidir.
Alveoller akciğerin solunum yüzeyini genişletir.
Her iki akciğer çift tabakalı pleura zarı ile örtülüdür.Zarlar arasında pleura sıvısı ve hava bulunur.Sıvı kaburgaların akciğerlere zarar vermesini engeller.
Alveoller;
Bronşçukların ucunda bulunan hava keseleridir.Tek katlı yassı epitel hücrelerinden oluşur.Bu hücreler lipoprotein salgılar.Bu salgı alveollerin yüzey gerilimini düşürerek su kaybını engeller.Alveollerin etrafında kılcal kan damarları bulunur.Gaz değişimi kılcal damarlardaki kan ile hava arasında gerçekleşir.
SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI
Soluk alma;
-Diyafram kası kasılarak düzleşir.
-Kaburga arası kaslar kasılır, göğüs kafesi öne doğru genişler.
-Göğüs boşluğu hacmi artar.
-Akciğerler genişler, iç basınç düşer ve akciğerlere hava dolar.
-Alveollerdeki oksijen kılcal damarlara, kılcal damarlardaki karbondioksit alveollere geçer.
Soluk verme;
-Diyafram kası gevşeyerek kubbeleşir.
-Kaburga arası kaslar gevşer, göğüs kafesi geriye doğru daralır.
-Göğüs boşluğu hacmi azalır.
-Akciğerler daralır, iç basınç artar ve akciğerlerden dışarı hava çıkar.
***Soluk verme sırasında daralmayla birlikte akciğerlerdeki geri yaylanma basıncınında etkisi vardır.geri yaylanma basıncı, akciğer elastik lifleri ve pleura sıvısının neden olduğu yüzey gerilimden kaynaklanır.
| Soluk alışverişi beyindeki solunum merkezi ve omurilik soğanı tarafından kontrol edilir.Metabolik faaliyetler sonucu dokulardan kana CO2 geçişi artar.Kanda CO2 artışı pH'ı düşürür.pH'ın düşmesi solunum merkezini uyarır ve solunum hızlanır. |
SOLUNUM GAZLARININ TAŞINMASI
Kanda bulunan solunum pigmentleri (taşıyıcı proteinler) kanın solunum gazı taşıma kapasitesini artırır.
Omurgalıların alyuvarlarında hemoglobin, yumuşakçaların plazmasında hemoglobin ve hemosiyanin, halkalı solucanların plazmasında hemoglobin veya klorokruorin kan hücrelerinde hemoeritrin bulunur.
solunum pigmentleri O2 ve CO2 ile çift taraflı reaksiyona girebilirler.
Oksijenin Taşınması;
-Oksijenin yaklaşık %98'i alyuvarlarda, %2'si kan sıvısında çözünerek taşınır.
-Alveolerden kana geçen O2 alyuvarların içinde hemoglobinle birleşerek oksihemoglobini oluşturur.
-Hemoglobinle birlikte dokulara glen oksijen hemoklobinden ayrılarak doku sıvısınaoradan da hücrelere geçer.
| Oksijenin hemoglobinle birleşmesi yoğunlukla ilgilidir.Alveollerdeki kılcallarda oksijen yoğun olduğu için hemen hemoglobinle birleşir.Doku sıvısında oksijen yoğunluğu düşük olduğundan oksijenler hemoglobinden ayrılarak doku sıvısına geçer. |
Karbondioksitin Taşnması;
-Doku sıvısından kana geçen CO2 üç şekilde taşınır.
-1.yol:Kan plazmasında çözünmüş şekilde taşınır,
-2.yol:Alyuvarlarda hemoglobinle birleşerek karbomino hemoglobin şeklinde taşınır,
Hb + CO2 ------>HbCO2
-3.Yol:Kan plazmasında bikarbonat şeklinde taşınır.
-Doku sıvısından kana geçen CO2 alyuvar içinde su ile birleşerek karbonik asiti (H2CO3) oluşturur.
karbonik anhidraz
CO2 + H2O --------------> H2CO3
-Karbonikasit daha sonra H+ ve HCO3- (bikarbonat) iyonlarına ayrılır.
H2CO3 ----------->H+ + HCO3-
-H+'ler alyuvar tarafından HCO3- 'ler kan plazması ile akciğer kılcallarına taşınır.
-Akciğer kılcalarında bikarbonat iyonları tekrar alyuvar içine girer ve H+'lerle birleşir ve karbonik asiti oluşturur.
HCO3- + H+ --------> H2CO3
-Karbonik asit tekrar karbonik anhidraz enzimiyle H2O ve CO2'ye dönüşür.
H2CO3 -------------->H2O + CO2
-CO2 ve bir miktar su difüzyonla alveollere ve oradan da vücut dışına gönderilir.
