Boşaltım Sistemi
BOŞALTIM SİSTEMİ
Metabolik faaliyetler sonucu oluşan atık maddelerin vücut dışına atılmasına boşaltım adı verilir. Boşaltımın asıl amacı atık maddeleri uzaklaştırarak homeostasiyi sağlamaktır.
Protein ------------> amino asit -------------> CO2 + H2O + NH3
CO2, solunum sistemi ve deri yoluyla
H2O, solunum sistemi, boşaltım sistemi ve deri yoluyla
NH3, boşaltım sistemi ve deri yoluyla vücuttan uzaklaştırılır.
NH3 karaciğerde üreye dönüştürülür.Ürenin atılmasında daha az su kullanıldığı için su kaybı en aza indirilmiş olur.
Görevleri;
-Kan hacmini ve basıncını ayarlar.
-Kandaki fazla suyu idrarla dışarı atar.
-Kanın pH’ını ayarlar.
-Azotlu atıkların vücuttan uzaklaştırılmasını sağlar.
-Na,K ve Cl’un kandaki yoğunluğunu ayarlar.
-Eritropoietin hormonu üretimini sağlar.
Sistemi oluşturan organlar;
Böbrekler, üreter, üretra kanalları, idrar kesesi
BÖBREK
Karın boşluğunun arka tarafında omurganın iki yanında bulunur.
Dıştan içe doğru kabuk (korteks), öz (medulla) ve havuzcuk (pelvis) bölümlerinden oluşur.
Böbrekler dıştan bir zarla örtülüdür.
Böbreklerin işlevsel birimleri nefronlardır. Nefronlar böbreğin kabuk ve öz bölgesinde bulunur.İdrar oluşumu kabuk bölgesinde gerçekleşir.Öz bölgesinde bulunan toplama kanallarıyla idrar havuzcukta toplanır.
Nefronun Yapısı;
Nefron böbreğin fonksiyonel birimidir.Bir böbrekte yaklaşık 1 milyon nefron bulunur.
Bir nefronda;
Malpighi cisimciği, proksimal tüp, henle kulbu ----------> kabuk bölgesinde
distal tüp ve toplama kanalı ----> öz bölgesinde bulunur.
Toplama kanalları piramit şeklindeki yapıları oluşturur.Piramitin tepe kısmı havuzcuğa, taban kısma kabuk bölgesine bakar.
Kabuk bölgesinde kılcal damarlardan oluşan yapıya glomerulus denir. Glomerulus bowman kapsülü içinde kılcal damar yumağı oluşturur.Bowman kapsülü ve glomerulus malpighi cisimciğini oluşturur.
Glomerulus;
-Glomeruluslar iki atardamar arasında bulunur.
-Kan basıncı yüksek olduğundan çift epitel hücre tabakasından oluşur.
-Çift epitel tabaka damarları basınçtan koruduğu gibi kan hücreleri ve proteinin damarlardan çıkışını da engeller.
-Madde geçişi tek yönlüdür, damardan dışarı doğrudur.
Bowman kapsülü;
-Yarım ay şeklindedir.
-Bir ucu glomerulusa bakar diğer ucu nefron kanallarına bağlıdır.
-Tek tabakalı yassı epitelden oluşur.
-Glomerulustan süzülen maddeler bowman kapsülünde toplanarak nefron kanallarına iletilir.
Nefron kanalları;
-Bowman kapsülünden başlar, toplama kanallarına kadar devam eder.
-Tek katlı epitelden oluşur.
-Proksimal tüp, henle kulbu ve distal tüpten oluşur.
İdrar toplama kanalı;
-Distal tüpten sonraki kısımdır.
-İçindeki idrarı havuzcuğa boşaltır.
-Nefron kanallarını saran kılcallar daha sonra birleşerek böbrek toplardamarını oluşturur.
-Böbrek atar damarında O2 zengin, CO2 az ve azotlu artıklar fazladır.
-Böbrek toplar damarında O2 az, CO2 fazla ve üre miktarı azdır.
İDRAR OLUŞUMU
3 aşamada gerçekleşir.
1.Süzülme:
-Glomerulus kılcallarındaki yüksek basınç nedeniyle gerçekleşir.(Fizikseldir)
-Pasif taşımayla gerçekleşen süzülme olayında bowman kapsülüne su, tuz, glikoz, aminoasit, vitamin,Na,K,Ca,P, üre, ürik asit, amonyak, kreatin ve bazı iyonlar geçer.
-Kan hücreleri ve proteinler geçemez.
2.Geri emilim:
-Glomerulustan çıkan kılcal damarlar nefron kanallarını sarar.
-Süzüntü içindeki yararlı maddelerin nefrondan tekrar kana alınmasına geri emilim denir.
-Geri emilimde difüzyon, osmoz ve aktif taşıma gerçekleşir.
Proksimal tüpte, glikoz, aminoasit,vitamin, bikarbonat,su,H,K ve NaCl tuzu emilir (su osmozla, diğerleri difüzyon ve aktif taşıma)
Henle kulbunun inen kolunda, su emilir.
Henle kulbunun çıkan kolunda klor ve sodyum emilir.(klor aktif taşıma, sodyum pasif taşınır)
Distal tüpte, su,tuz ve bikarbonat emilir.(su pasif diğerleri aktif taşıma)
Toplama kanalında su, tuz ve ürenin geri emilimi tamamlanır.
(Sağlıklı bir insanda sonuç olarak suyun %99'u, tuzun %95'i ve ürenin %50'si geri emilir.İdrarda besin monomeri bulunmaz)
*Distal tüpte, emilimde hormonlar da görev alır.ADH hormonu suyun geri emiliminde , aldosteron hormonu Na geri emiliminde ve K atılımında görev alır.
*Her maddenin kanda normal bir değeri bulunur(Eşik değer).Kandaki yoğunluğu eşik değerin üzerindeki maddeler nefrondan geri emilmez, idrarla atılır.
3.Salgılama (Sekresyon)
-Süzülme sırasında bowman kapsülüne geçemeyen, bazı ilaçlar, bikarbonat,H+, asit ve bazlar, K iyonları,amonyak ve bazı boya maddelerin kılcal kan damarlarından nefron kanalcıklarına verilmesi olayıdır.
İdrarın vücuttan uzaklaştırılması;
Havuzcuk --------------> üreter (iç idrar kanalı) ---------> idrar kesesi ---------->üretra (dış idrar kanalı) ---------> vücut dışı
BOŞALTIM SİSTEMİ RAHATSIZLIKLARI
Böbrek Taşları;
Böbreklerde biriken kalsiyum böbrek taşlarının en önemli nedenidir.
Böbrek Yetmezliği;
Böbreğin fonksiyonlarını tam olarak yerine getirememesi sonucu oluşur.İdrarla atılması gereken maddeler vücuttan atılamaz ve vücutta kalır.
Üremi;
Kandaki üre, ürik asit ve kreatinin artmasından kaynaklanır.