Sinir Sistemi
SİNİR SİSTEMİ
Canlılar iç ve dış uyaranlara karşı tepki gösterirler. Canlılarda bu tepkilerin denetimi ve düzenlenmesi için özelleşmiş yapılar bulunur.
Uyarının alınması, değerlendirilmesi, uygun tepkinin gösterilmesi sinir sistemi ve hormonal sistemle kontrol edilir.
Sinir sistemi nöron adı verilen hücrelerden ve bu hücrelere desteklik sağlayan nöroglia hücrelerinden oluşur.
Nöron (Sinir hücresi)
Sinir hücresi, hücre gövdesi ve gövdeden çıkan çıkıntılardan oluşur.Bu nedenle bir nöron;
1.hücre gövdesi
2.dentrit
3.akson kısımlarından oluşur.
Hücre gövdesi
*sitoplazmasında çekirdek, golgi, mitokondri, endoplazmik retikulum bulunur.
*metabolik faaliyetler burada gerçekleşir.
*hücre iskeleti elemonı olan nörofibriller bulunur.
**sentrozom bulunmaz.
Dentrit
*kısa ve çok sayıda olan uzantılardır.
*nörona gelen uyarıları alır ve gövdeye doğru iletir.
Akson
*uzun ve bir tane olan uzantıdır.
*gövdeden gelen uyarıyı diğer sinir hücresine veya tepki organına taşır.
*uzunlukları birkaç cm olabileceği gibi 1 metreden daha uzun da (omurilikten çıkan sinirler) olabilir.
*bazı aksonlar üzerinde miyelin kılıf bulunur.Miyelin kılıf schwann hücreleri tarafından oluşturulur.Miyelin kılıf yağsı bir yapıdadır.Akson boyunca iletimi hızlandırır.
*miyelin kılıfın akson boyunca kesintiye uğradıkları yerlere ranvier boğumu adı verilir.
Nörogliya hücreleri
*Nöronlara desteklik sağlar, besin ve oksijen almalarına yardımcı olur.
Nöron Çeşitleri
Görevlerine göre;
1.Duyu Nöronu:Duyu organlarından aldıkları uyarıları merkezi sizir sistemine götürür.
2.Ara Nöron:Merkezi sinir sistemini oluşturan hücrelerdir.Uyarıları alır ve değerlendirirler.
3.Motor Nöron:Merkezi sinir sisteminden aldıkları cevabı tepki verecek organa götürür.
Sinir Hücresinde İmpuls Oluşumu ve İletimi
Dış ve iç çevreden gelen uyarıların sinir hücrelerinde oluşturdukları değişimlere impuls (uyartı) denir.
Sinir hücrelerinde impuls oluşturabilen en düşük uyarı şiddetine eşik şiddeti adı verilir.
Eşik değeri altındaki uyarılar impuls oluşturamazlar.Eşik şiddeti ve üzerindeki uyarılar impuls oluştururlar(Ya hep ya hiç kuralı).
Sinir hücresinde akson boyunca uyartı iletimi elektriksel ve kimyasal yolla gerçekleşir.
İletim sırasında;
-metabolizma hızlıdır
-ATP tüketilir
-oksijen tüketilir, karbondioksit üretilir.
-ısı oluşur.
Polarizasyon:
İmpuls taşımayan sinir hücresinde iyon derişiminin farklılığından dolayı elektriksel yük farkı vardır.Hücre dışında Na iyonu K iyonundan fazla, hücre içinde K iyonu Na iyonundan fazladır.
Dinlenme durumunda hücre dışı (+), hücre içi (-) olur.Bu duruma polarizasyon denir.
Hücrede polarizasyonu sağlayan Na-K pompasıdır. Polarizasyon durumu aktif taşımayla sağlanır.
Depolarizasyon:
Sinir hücresi uyarı aldığında kutuplaşma bozulur.
Hücre zarının geçirgenliği arttığı için Na iyonları hücre içine geçer.Bu durumda hücre içi (+) hücre dışı (-) olur.Bu duruma depolarizasyon adı verilir.
Depolarizasyon sonunda Na girişi durur.
Repolarizasyon:
Hücre içindeki K hücre dışına çıkar.Böylece hücre içi (-) hücre dışı (+) olur.Bu duruma repolarizasyon adı verilir.
Polarizasyondan farkı Na içerde K dışarda fazladır.
Sinir hücresinde yeni bir impulsun iletilebilmesi için sinir hücresinin tekrar polarizasyon haline geçmesi gerekir.Na-K pompası ile hücre tekrar eski haline döndürülür.(aktif taşımayla)
.jpg)
Uyarının şiddeti, süresi ve frekansı (sıklık) uyarılan hücre sayısını ve iletilen impuls sayısını artırır, uyarının iletim hızı ve aksiyon potansiyeli değişmez.
Sinapslarda İmpuls İletimi
Bir sinir hücresinin diğer sinir hücresine veya hedef organa bağlandığı bölgedir.
İmpuls iletimi akson ucundan(sinaptik yumru) diğer sinir hücresinin dentritine doğrudur ve kimyasal yolla gerçekleşir.Sinaptik yumruda bol miktarda sinaptik kese bulunur.Sinaptik keselerin içinde nörotransmitter madde bulunur.
Nörotransmitter maddeler;
dopamin,histamin, serotonin, asetilkolin, adrenalin, nöradrenalin vb.
İletim sırasıyla;
1.Hücrenin Ca geçirgenliği artar ve hücre içine Ca geçişi olur.
2.Sinaptik keseler hücre zarıyla kaynaşır.
3.Nörotransmitter maddeler sinaptik boşluğa dökülür(Ekzositoz).
4.Nörotransmitter maddeler diğer hücrenin dentritinde bulunan reseptörlere bağlanır.Böylece hücre zarındaki kanallar açılır.
5.Kanallardan Na girişi gerçekleşir ve hücre depolarize duruma geçer.(polarizasyondan depolarizasyona dönüşümü hatırlayın)
6.Sinaptik boşluktaki nörotransmitter maddeler enzimlerle parçalanır yada tekrar hücre içine alınır.Na kanalları kapanır.
!!!Sinapslarda geçiş kimyasal yolla gerçekleştiğinden yavaştır.
!!! Sinapslar uyartıların(impuls) ilk denetime uğradığı yerdir.
!!!Sinapsa gelen impuls diğer nöronlara iletilmeyebilir.
!!!Seçici direnç etkisiyle tüm organlar yerine belli dokulara iletilir.Seçici direncin oluşumunda kolaylaştırıcı ve durdurucu sinapslar etkili olur.
İmpuls hızını etkileyen faktörler;
*miyelin kılıf
*akson çapı arttıkça iletim hızlanır
*Ranvier boğum sayısı arttıkça iletim yavaşlar
*sinaps sayısı arttıkça iletim yavaşlar
İNSAN SİNİR SİSTEMİ
1.MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ
BEYİN
Kafatası içerisinde bulunur.
3 katlı zarla (meninges) çevrilidir.Bu zarlar dıştan içe doğru;sert zar, örümceksi zar ve ince zar şeklindedir.
*Sert zar koruma, ince zar besin ve oksijen ihtiyacını karşılar.
*Örümceksi zar ile ince zar arasında BOS(BEYİN OMURİLİK SIVISI) bulunur.
*Zarların iltihaplanmasıyla menenjit hastalığı meydana gelir.
Beyin ön beyin, orta beyin ve arka beyin olmak üzere 3 kısımda incelenir.
Ön beyin;
a.Uç Beyin
*İki yarım küreden oluşur.Yarım küreler üstte nasırlı cisim altta beyin üçgeni ile birbirine bağlanır.
*Rolando yarığı beyin yarım kürelerini enine böler.
*Yarım kürelerin dışı boz içi ak maddeden oluşur.
*Beyin yarım küreleri vücudun zıt taraflarını kontrol eder (sağ yarım küre sol tarafı)
*Öğrenme, zeka, hafıza, irade, istemli davranış, beş duyu merkezi, hayal kurma, yazma, konuşma vb. görevleri vardır.
*Beyin yarım küreleri 4 loptan oluşur
1.ön lop-frontal : yazna ve konuşma
2.yan lop-parietal : yazılan ve konuşulanları anlama
3.şakak lop-temporal: koklama ve duyma
4.arka lop-oksipital : görme
b.Ara Beyin
Talamus ve hipotalamustan oluşur.
Talamus;
Koku duyusu hariç diğer duyu organlarından gelen impulsların geçtiği ve uç beyne iletildiği yerdir.
***Uyku uyanıklık durumunu ayarlar, uyku halinde çalışmaz.
Hipotalamus;
Homeostasi, hormonal kontrol ve duyusal davranışların kontrolünü sağlar.
su dengesi, açlık tokluk, iştah, vücut ısısı, heyecan korku,biyolojik saat, yağ karbonhidrat metabolizması,hipofiz bezinin çalışması
Orta Beyin
Görme ve duyma reflekslerinin kontrol merkezidir.(Fazla ışıkta göz bebeklerinin küçülmesi)
Üst kısmında 4 çıkıntı bulunur.(optik lop)
Kas tonusu ve vücut duruşu kontrol edilir.
Kas tonusu:Kasların dinlenmesi halinde hafif kasılı olmasıdır.
Arka Beyin
Beyincik:
Başın arka kısmında yer alır.
Vücudun dengede durmasını sağlar.Dengede durma anında gözden gelen uyarıları da değerlendirir.
İç kısmı ak, dış kısmı boz maddeden oluşur.
Omurilik Soğanı:
Beyinden çıkan motor nöronları burada çapraz yaparak vücuda dağılır.
İç kısmı boz dış kısmı ak maddeden oluşur.
Dolaşım, boşaltım, solunum, kalp atışı,nefes alıp verme, yutkunma, hapşırma, öksürme, kusma vb. kontrol edilir.
Pons (Varolii Köprüsü):
*Sadece memelilerde vardır.
Ön beyin, beyincik ve omurilik soğanı arasında yer alır.
Beyincik yarım kürelerini birbirine bağlar ve aralarında impuls iletimini sağlar.
OMURİLİK
Beyin gibi 3 katlı zar sistemiyle korunur.
Beyinden farklı olarak dışta ak içte boz madde bulunur.
Görevi;
1.Uyarıları beyne iletir.
2.Refleksleri ve alışkanlıkları kontrol eder.
Omuriliğin arka ve ön tarafından iki kol çıkar.
Ön kollara ventral (karın) kök, arka kollara dorsal (sırt) kök adı verilir.
Dorsal kökten duyu sinirleri girer, ventral kökten motor sinirler çıkar.
**Refleks, dışardan gelen uyarılara karşı organizmanın oluşturduğu ilk ve en kısa tepkidir.
Kalıtsal refleks doğuştan gelen reflekstir.Göz kapağının kırpılması, emme refleksi, diz kapağı refleksi, iğne battığında elimizi çekme,öksürme, aksırma vb.
Şartlı refleks sonradan kazanılan tekrar edilerek oluşan reflekstir.yüzmek, dans etmek, araba kullanmak, limon görünce ağzın sulanması vb.
Refleks Yayı:
Bir reflek oluşumunda uyartının izlediği yola denir.
Uyartının izlediği yol;
Reseptör organ-duyu nöronu-dorsal kök-ara nöron-ventral kök-motor nöron-effektör organ
Omurilik beyne gitmeden önce motor nöronla effektör organı uyarır.Uyarı daha sonra ara nöronda çapraz yapılarak beyne iletilir.Beyinde değerlendirilme yapılmadan önce effektör organ görevini yapmış olur.
"Bir çocuk elini sıcak çaydanlığa değdirdikten sonra elini hemen çeker sonra ağlamaya başlar.Bu durumu nasıl açıklarız?" sorusunu böylece anlamış oluruz.
Bazı davranışlar beyin tarafından öğrenilir, alışkanlık haline geldikten sonra omurilik tarafından kontrol edilir. Bisiklet kullanmak, dans etmek, örgü örmek vb.
2.ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ
Beyin ve omurilik dışındaki tüm sinirler çevresel sinir sistemini oluşturur.
Beyinde 12 çift sinir bulunur..
10.sinir vagus siniridir ve iç organlara gider.
Diğer 11 çift sinir baş bölgesindeki duyu organları, salgı bezleri ve kasları kontrol eder.
Omurilikte 31 çift sinir bulunur.
Omurilik sinirlerinden en önemlisi ve vücuttaki en uzun sinir siyatik sinirdir. Bacaklarımıza gider.
Çevresel sinir sistemi somatik sinir sistemi ve otonom sinir sisteminden oluşur.
Somatik Sinir Sistemi
-Motor ve duyu nöronlarından oluşur.
-Sinir hücreleri miyelinlidir.
-Çizgili kaslara ve duyu organlarına gider.
-İstemli hareketler kontrol edilir.
Otonom Sinir Sistemi
-Motor nöronlardan oluşur.
-Sinir hücrleri miyelinsizdir.
-Kalp ve düz kaslar kontrol edilir.
-İstemsiz hareketler kontrol edilir.
Otonom sinir sistemi birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinirlerden oluşur.
