Büyüme ve Gelişme
BÜYÜME VE GELİŞME
Zigotun hücre bölünmeleri, büyüme ve farklılaşma olaylarıyla ergin bireye dönüşmesine GELİŞME adı verilir.
Hücre bölünmeleri mitoz bölünmeyle gerçekleşir. Ölüme kadar devam eder.
Büyüme hücre sayısının ve madde miktarının artışı sonucu gerçekleşir.
Farklılaşma hücre yapılarının ve özelliklerinin değişmesidir.
Yapı ve görev bakımından benzer hücreler dokuları oluşturur. Dokular bir araya gelerek organları, organlar da bir araya gelerek sistemleri oluşturur. Sistemler de organizmayı oluşturur.
Gelişmenin temel olayları;
-Hücre bölünmesi,
-Hücre hareketi,
-Hücre farklılaşması,
-Organogenezdir.
Hücre Bölünmesi
Gelişmenin ilk dönemlerinde görülen art arda ve hızlı bölünmelere segmentasyon adı verilir.
*İlk bölünmelerde embriyo büyümez.
*İlk bölünmelerde hücre büyümeden bölünür.İlk hücreler her bölünmede biraz daha küçülür.
*Bölünme sırasında yumurtanın vitellusundaki besin kullanılır.
*İlk bölünmeler sonucu oluşan embriyo zigottan daha hafiftir.
Hücre sayısı artışı geometrik dizi şeklinde artar (2,4,8,16 vb).
Segmentasyon sırasında oluşan her bir hücreye blastomer adı verilir.
Birbiriyle aynı büyüklük ve genetik yapıdaki hücrelerin oluşturduğu dut meyvesi görünümündeki hücre kümesine morula adı verilir.
Hücrelerin tek sıra halinde top şeklinde oluşturdukları yapıya blastula adı verilir. Oluşan boşluğa blastosöl denir.
Blastula evresinde farklılaşma görülmez,ancak ayrılan bir hücre olursa bu hücreden yeni bir canlı oluşamaz.
Embriyo uterus duvarına blastula halindeyken tutunur.
Hücre Göçü
Embriyonun alt tarafındaki hücreler blastula boşluğuna göç ederler.İçeri çökme sonucu oluşan boşluğa gastrula boşluğu (ilk bağırsak=arkenteron) adı verilir. Bu evreye gastrula adı verilir. Çökme sonucu dışta oluşan hücre tabakasına ektoderm, içte oluşan hücre tabakasına endoderm adı verilir.Gastrulanın dışarı açılan kısmı blastopordur. Gastrula evresinin başlangıcından itibaren ektoderm ve endoderm tabakalarından mezenşim hücreleri ve mezoderm tabakası oluşur.Mezoderm tabakasının içindeki boşluğa ikinci karın boşluğu (sölom boşluğu) adı verilir.
Farklılaşma ve Organogenez
Embriyonik tabakalar farklılaşarak v birbirlerine etki ederek organ ve sistemleri oluşturur. Bu olaya organogenez denir.Organogeneze etki eden olaylar;
-hücrelerin kümeleşmesi,
-hücrelerin şekil değiştirmesi,
-hücrelerin karşılıklı etkileşimi,
-gen faaliyetleri
NOT:Organ oluşumunda bazı hücreler bölünürken bazı hücreler de ölerek organın oluşumunu sağlarlar.
Ektodermden oluşan yapılar;
Üst deri, saç, tırnak, sinir sistemi, omurilik, duyu organları, göz merceği, kornea, ağız-burun-anüs epiteli, hipofiz ve epifizin epitel kısmı
Mezodermden oluşan yapılar;
Kas sistemi, dolaşım sistemi, boşaltım sistemi, iskelet sistemi, üreme sistemi, adrenal korteks, alt deri ve karın zarı
Endodermden oluşan yapılar;
Solunum ve sindirim kanalının epitelyum örtüsü, karaciğer, pankreas, tiroit, paratiroit, üretra, timus bezi, idrar kesesinin astarı
*Gelişim sırasında ilk farklılaşan yapı beyin ve sinir sistemidir.
Sinir sisteminin oluşumu
Sırt mezoderminden notokord oluşur. Notokord kordalılarda ilkel iskeleti oluşturur.
Mezodermin katlanmasıyla omurlar oluşur ve notokord omurgaya dönüşür.
Notokordun yukarısındaki ektoderm hücreleri nöral plakayı oluşturur.Nöral plaka kıvrılarak nöral tüpü oluşturur.
Nöral tüp ilerleyen safhalarda beyin ve omuriliği oluşturur.
Embriyonik indüksiyon (Uyarılma)
Embriyonik tabakaların birbirini etkileyerek farklılaşmasına denir.
*Gastrula evresinde gerçekleşir.
Hans Spemann semender embriyolarını kullanarak bu olayı açıklayan deneyler yapmıştır.
*1. Deney;
Embriyonun üst kısmındaki ektodermden parça alıp parçayı havuza bırakır.Embriyo gelişimini tamamladığında sinir sisteminin gelişmediğini görür.Havuzdaki parça da sağlam kalmıştır.Sinir dokuya dönüşmemiştir.
Deney sonucu: sinir sisteminin gelişimesi için ektodermin canlıya bağlı kalması gerekmektedir.
*2.Deney;
Embriyonun üst kısmındaki ektodermi biraz kaldırıp altından mezodermi çıkarmış ve ektodermi eski haline getirmiştir.Embriyo geliştiğinde sinir doku oluşmamıştır.
Deney sonucu: Sırt bölgesindeki mezoderm tabakası ektodermi etkileyip sinir dokuyu oluştur.
*3.Deney;
İki semender embriyosu kullanılır.İlk embriyonun sırt kısmından aldığı mezodermi diğer embriyonun karın kısmından çıkardığı mezoderm yerine koyar ve ektodermi kapatır.Gelişen embriyonun hem karın hem sırt kısmında sinir sistemi gelişmiştir.
Deney sonucu: Sinir sisteminin oluşması için üst mezodermin ektodermi etkilemesi gerekir.
*Göz merceği oluşumunda da embriyonik indüksiyon görülür.
