Kalıtım

Canlılara ait karakterlerin ortaya çıkmasını ve bu karakterlerin nesilden nesile geçişini inceleyen bilim dalına KALITIM denir.

Kalıtımla ilgili kavramlar;

Karakter:Kalıtsal olarak nesillere aktarılabilen özelliklerdir.

Gen:Belli bir karakterin oluşumunda etkili DNA'nın anlamlı birimidir.

Allel Gen:Bir karakterle ilgili tüm genlere denir.(A,B,O)

Lokus:Genlerin kromozomlar üzerinde bulundukları bölgedir.

Homozigot karakter:Allel genlerin birbiriyle aynı olması durumudur.(AA,bb,KK)

Heterozigot karakter: Allel genlerin birbirinden farklı olması durumudur.(Aa,Kk)

Dominant (Baskın) Gen:Homozigot ve heterozigot durumda etkisini gösteren genlerdir.

Dominant Karakter: Baskın genin etkili olduğu karakterdir.

Resesif (Çekinik) Gen : Heterozigot durumda etkisini gösteremeyen ancak homozigot durumda etkisini gösterebilen genlerdir.

Resesif Karakter: Resesif genin etkili olduğu karakterlerdir.

Genotip: Canlının sahip olduğu tüm genlerdir.

Fenotip: Canlının sahip olduğu genlerin dış görünüşe yansımasıdır.

Bağlı Gen: Bir kromozom üzerinde bulunan genlerdir.

Bağımsız Gen: Farklı kromozom üzerinde bulunan genlerdir.

Homolog Kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen, karşılıklı lokuslarında aynı karakterlerden sorumlu genleri taşıyan, şekil ve büyüklük bakımından aynı olan kromozomlardır.

OLASILIK İLKELERİ

1.Şansa bağlı bir olayın bir defa denenmesinden elde edilen sonuç, aynı olayın daha sonrak, deneme sonuçlarını etkilemez.

2.Şansa bağlı iki bağımsız olayın birlikte olma ihtimali ayrı ayrı olma ihtimallerinin çarpımına eşittir.

Gregor Mendel

İyi bir matematik ve biyoloji eğitimi olmıştır.Her iki bilim dalından bilgilerini kullanarak çaprazlamalarla ilgili çalışmalar yapmıştır.

Çalışmalarında bezelye kullanmıştır.Bunun nedeni;

-kolay yetiştirilmesi,

-tozlaşmanın kontrollü yapılabilmesi,

-karakterlerin çeşitli olması,

-karakterlerin kolayca gözlenebilmesi,

-çiçek yapısının kendi kendine tozlaşmaya uygun olması,

-kısa sürede döl vermesi,

Mendel Kanunları;

1.Aynı karakter bakımından fark gösteren iki homozigotun çaprazlaması sonucu oluşan melezlerin(hibrit) genotip ve fenotipleri aynıdır.(İzotipi kanunu)

2.Gametler oluşurken allel genler birbirinden ayrılır.Allel genlerin biri bir gamete diğeri başka bir gamete geçer.Bu tesadüfi bir olaydır.(Bağımsız dağılım kuralı)

3.Gametlerin birleşmesinde birbirlerine bir üstünlükleri yoktur.

4.Çaprazlamalarda belli bir oran vardır.

Gamet Çeşidini Hesaplama

Gamet çeşidi 2ⁿ(2 üzeri n) formülüyle bulunur. "n" heterozigot karakter sayısıdır.

*Genotipte heterozigot karakter sayısı arttıkça gamet çeşidi sayısı da artar.

Gamet çeşidi sayısı hesaplanırken ilk bağlı gen veya bağımsız gen olup olmadığına bakılır.

Bağımsız genlerde;

Homozigot karakterse, 2⁰(2 üzeri 0) hesabıyla gamet çeşidi her zaman 1'dir.

Heterozigot karakterse 2ⁿ(2 üzeri n)ile hesaplanır.

Örnek;

*AABBCC gamet çeşidi 1'dir. (ABC)

*KKMmNN gamet çeşidi 2'dir. (KMN,KmN)

Bağlı genlerde;

Krosing over olup olmaması gamet çeşidini değiştirir.Krosing over varsa hesaplama yapılırken bağımsız gren gibi düşünülür.

Örnek;

AaBb genotipli bireyde AB bağlı ise;

Krosing over yoksa, AB bir gamete gider ab diğer gamete gider.(2 çeşit)

Krosing over varsa, bağımsız gen gibi düşünülür. AB,Ab,aB,ab (4 çeşit)

Gamet çeşitliliğini etkileyen faktörler;

-karakterlerin homozigot yada heterozigot olması

-genlerin bağımsız yada bağlı olması

-krosing over olup olmaması

-kromozomlarda ayrılmama olayının görülmesi

-gametlerin çok sayıda üretilmesi

ÇAPRAZLAMALAR

Ata canlıdan gelen gametlerin birleşmesine çaprazlama denir.

ata canlı (parental) P, gametler G ve yavru döl(filial) F ile gösterilir.

*Genetik çaprazlamalar karakter sayısına göre isimlendirilir.

Monohibrit çaprazlama;

Bir karakter incelenir.

Çaprazlamada arı döl (saf döl) kullanılır.

Çaprazlama sonucu oluşan F1 dölüne monohibrit denir.

F1'in aynı genotipte bir başka bireyle çaprazlamasına kendileştirme adı verilir.

Kendileştirme sonucu fenotip ve genotip oranları bulunur.Genotip oranı 3ⁿ(3 üzeri n), fenotip oranı 2ⁿ(2 üzeri n) ile bulunur.

Dihibrit Çaprazlama

İki karakter incelenir.

Kontrol Çaprazlaması

Fenotipi baskın bir bireyle fenotipi çekinik bir bireyin çaprazlanmasıyla, fenotipi baskın bireyin homozigot yada heterozigot olmasının araştırılmasıdır. Geri çaprazlama da denir.

Fenotipi baskın birey AA veya Aa olabilir Fenotipi çekinik birey aa olabilir.

F1 tüm bireyler Aa ise fenotip baskın birey AA 'dır.

F1 bireyler Aa ve aa ise fenotipi baskın birey Aa'dır.

Eş Baskınlık

Bazı allel genlerin fenotipte etkisini gösterme derecesi aynıdır.

Heterozigot durumda genlerin ikisi de etkisini gösterir.

İnsanda M-N kangruplarında M ve N eş baskındır.

İnsanda A-B-0 kan grubunda A ve B eş baskındır.

Eksik Baskınlık

Allel genler birbirlerine baskınlık kuramazlar.

Heterozigot bireyler homozigot bireylerden farklı fenotipe sahiptirler.

Bitkilerde aslanağzı ve akşam sefası,